Khiva, Tháng 10, 2019

Mình nghĩ mình sẽ không bao giờ ngừng khen thành phố này, về chuyến đi và mùa thu kỳ diệu của năm 2019, năm ngay trước thềm đại dịch COVID. Tất cả những gì tinh túy nhất của một chuyến du lịch solo đều có ở đây, từ một lộ trình êm đẹp, những người lạ mà thân cho đến đi lạc trong những khung cảnh thần thoại. Mình không chắc là mình đã làm được điều gì tốt hơn chính mình của lúc ấy chưa.

Rời Bukhara vào một buổi tối giá lạnh để bắt chuyến tàu đi Khiva khởi hành lúc 4:22 sáng, băng qua sa mạc khi màn đêm bao phủ cho đến khi nhận ra sắc vàng của sa mạc Kyzylkum và những cánh đồng phì nhiêu bên bờ sông Amu Darya đang vào vụ thu hoạch. Vượt qua Urgench - thủ phủ của vùng Xorazm, chuyến tàu kết thúc tại nhà ga Khiva khoảng 11 giờ sáng - điểm cuối của tuyến đường sắt xuyên Uzbekistan bắt đầu từ Tashkent.

Từ Tây sang Đông

Từ nhà ga Khiva (Xiva/Хива) mình có đi chung chuyến taxi với hai hành khách nữ khác hình như đến từ Nga, người tài xế thể hiện trình độ lái lụa khi băng qua những con đường bụi bặm và thả hành khách xuống bên trong Itchan Kala (Ichan-Qal’a) - khu trung tâm có tường bao bọc của thành phố - di sản văn hóa thế giới, nơi có hàng trăm công trình kiến trúc cổ được xây dựng từ thế kỷ XVIII đến thế kỷ XIX.

Thành phố chỉ cách biên giới với Turkmenistan chừng 200km, và đó là cảm giác siêu thực khi mình vừa đặt chân lên một ốc đảo trên thế giới này, giữa đồng không mông quạnh, còn khi viết bài thì mình lại đang ngồi thong dong ở nhà.

Sau khi dùng bữa trưa với món đặc sản cực ngon của Khiva là mì Shivit Oshi tại quán Terrassa Cafe - thứ pasta bản địa có màu xanh lá của rau thì là hòa trong bột mì, ăn kèm với rau, thịt và nước sốt làm từ sữa chua, mình đã nạp đầy đủ năng lượng để bắt đầu hành trình khám phá thành phố. Cuộc đi bộ chẳng lấy gì làm mệt mỏi nhờ không khí mát mẻ của mùa thu. Nếu so với phần phía đông ẩm hơn của Uzbekistan, mặc dù ở cùng một nhiệt độ nhưng đặc tính khô của sa mạc đã làm dịu đi cái lạnh từ những cơn gió tháng mười ở Khiva.

Thành phố có 4 cửa, con đường chính của thành phố sẽ kết nối Cửa Tây (Ota Darvoza) và Cửa Đông (Polvon Darvoza), phần lớn những địa điểm quan trọng đều ở dọc đường này. Bạn không thể không thấy Tháp Kalta Minor nổi bật với màu ngọc lam trông giống như một chiếc bình sứ khổng lồ ngay từ cái nhìn đầu tiên, đó chính là điểm khởi đầu của hành trình.

Khiva xanh ngắt

Khi bạn càng đi xa hơn, cảnh vật dần hiện ra sống động, làm mê hoặc người lữ khách phương xa. Nếu không vì những khách du lịch ăn vận trang phục hiện đại tụ tập đây đó, mình không nghĩ là mình vẫn còn đang ở thế kỷ XXI mà đã dịch chuyển về một nơi khác, trong những câu chuyện kể từ cuốn Nghìn Lẻ Một Đêm.

Bạn sẽ thấy hình ảnh lá cờ Uzbekistan ngay trong chính bầu trời xanh thẳm này và trên những ngọn tháp lấp lánh hài hòa với những bức tường bằng đất nung màu be, tạo nên một tuyệt phẩm hoàn chỉnh.

Mình nghĩ thành phố này là điểm đến hoàn hảo cho những người theo chủ nghĩa tối giản: không màu sắc chói lóa, không pa-nô lệch tông, không loa phóng thanh ồn ào.

Vẻ đẹp ở mọi nơi

Khi mình nhắc tói từ ‘vẻ đẹp’, nó không chỉ bao gồm những địa điểm, thiên nhiên, mà còn là về con người và văn hóa. Con người Khiva ăn vận những trang phục truyền thống đầy màu sắc, bán những tấm thảm thủ công Uzbek đã thành huyền thoại, hay đơn giản chỉ là người hướng dẫn bản địa tốt bụng ngay bên đường. Không bị ảnh hưởng bởi những đoàn khách ồn ào, bạn có thể dễ dàng khám phá những địa điểm lẩn khuất trong thành phố, ngồi nghỉ ngơi và thưởng thức cái khoảnh khắc này. Đó là một món quà hậu hĩnh từ lịch sử mà không nhiều người trong chúng ta có cơ hội được sống và hòa mình vào bên trong nó mỗi ngày.

Lạc lối trong mê cung

Từ con đường chính, đâu đó ở giữa Itchan Kala là Thánh đường Juma, nơi bạn có thể chụp những bức ảnh tối ở tầng trệt, nơi có vô số những cây cột gỗ.

Đi qua Thánh đường một đoạn rồi rẽ trái (nghĩa là rẽ về phía bắc) ngay tại Trường Hồi giáo Khojamberdibai, bạn sẽ phát hiện ra cả một mê cung chơi trốn tìm ở đây. Khi đứng ngay giữa giao lộ be bé, xung quanh là các tòa nhà Trường Hồi giáo Khojamberdibai, Trường Hồi giáo Mohammed Amin Inak và Lăng Uch Aviliyo Bobo, những bức tường cao nơi đây sẽ tạo thành một khung nhìn tuyệt hảo hướng về phía Trường Hồi giáo Allakuli Khan nằm ở Cửa Đông. Nó khiến mình phải chụp hàng trăm tấm hình nhưng không có tấm nào có thể diễn tả lại đúng khung cảnh lúc ấy.

Chỉ có chúng ta, những người ngưỡng mộ lịch sử, là còn ở lại.

Và bạn sẽ tìm ra một nơi kín đáo để tạm dừng chân nghỉ ngơi, phía trước Trường Hồi giáo Mohammed Amin Inak; dành cho những con người lang thang đầy tò mò, đó là một món quà đấy.

Đến cuối đường, phía trước Thánh đường Ak là một khu chợ trời, không có kỳ kèo trả giá ồn ào hay những con người lọc lõi lừa đảo nào cả, mọi thứ đều vừa như in.

Trèo lên đỉnh tháp

Kiến trúc cao nhất Khiva chính là Tháp Islam Khoja, lấy theo tên của nhà cải cách đầu thế kỷ XX, Đại tể tướng của Hãn quốc Khiva. Với chiều cao 45m, ta sẽ phải trèo khoảng 15 tầng lầu trên những bậc thang không bằng phẳng. Nếu so với Tháp chuông Giotto ở Florence thì tầm view ở đỉnh tháp không bao quát được hết thành phố, nhưng cũng rất tuyệt khi ta có những góc nhìn từ trên cao.

Màu tường đất nung của những tòa nhà bên dưới đã vô tình tạo nên một bức tranh màu sáp, được tô điểm thêm bằng ánh nắng mặt trời cuối chiều. Trong giây lát mình cứ nghĩ đây là một bản đồ sa mạc của một game bắn súng nào đó, khi những căn nhà được nối với nhau bằng hàng loạt cửa đi cũng như cầu thang lắt léo, tạo nên hàng tá những điểm mù, lối tắt.

Màn trình diễn ban đêm

Mình đi ra ngoài Cửa Đông và Cửa Tây trong hoàng hôn đầu tiên ở Khiva để được thấy một khía cạnh khác của thành phố, và nó đã thực sự không khiến mình thất vọng. Hoàng hôn ở một nơi khô cằn và bụi bặm chính là hoàng hôn đẹp nhất vì màu sắc sẽ ngọt ngào hơn, mềm mịn hơn. Bạn không phải tốn thời gian suy nghĩ việc sẽ chỉnh màu như thế nào bởi vì nó đã xuất sắc sẵn rồi.

Đó quả là một tội ác khi mình phải nhét hình vào đây ở cỡ nhỏ, bởi vì chúng đều xứng đáng được trưng ra cho mọi người cùng ngắm nhìn.

Những bóng hình trên nền vàng kim chính là cao trào dành cho bất kỳ những ai có thú nhiếp ảnh.

Mình sẽ hoan hô những người đã thiết kế chiếu sáng mỹ thuật cho cửa thành này, giúp chúng trở thành điểm sáng giữa màn đêm vô tận nơi ốc đảo. Cửa thành rực sáng như ngọn nến trong đêm, đóng vai trò là người gác đền cho người dân thành phố.

Một buổi sáng tinh khôi

Đó là một buổi sáng đẹp trời theo nghĩa đen, khi mình dậy thật sớm để thỏa thích đi dạo trên thành pháo đài (thành Kuhna). Hành trình này cũng chẳng khó khăn mấy do có rất nhiều những bậc thang dẫn lên, từ mọi nơi bên trong Itchan Kala. Nhờ đó mà mình có thể ngắm nhìn toàn cảnh Khiva và quan sát những con người bé nhỏ tựa như đang trong những thước phim chiếu chậm.

Đó là một thời điểm khá hoàn hảo để đạt hiệu ứng lóe sáng cho những tấm ảnh góc rộng. Mình tự hỏi có còn buổi sáng nào đẹp hơn buổi sáng thu đó?

…Ồ nhìn kìa! Xe hơi trên phố!

Bạn có thể đã quen với loại xe Chevrolet trắng tinh và những chiếc taxi màu vàng trên đường phố Uzbekistan, nhưng Khiva là cả một bảo tàng sống chuyên về những chiếc xế hộp cổ xưa. Chúng trông thật hài hòa với không gian xung quanh nhưng vẫn nổi bật lên như những cỗ máy kim loại trên đường. Một số có lẽ bị phơi nắng phơi sương lâu ngày đến độ bạn có thể lấy tay nguệch ngoạc lên lớp bụi bám trên kính chắn gió.

Những bắt gặp và những mối quen ngẫu nhiên

Việc hồi tưởng lại những gì xảy ra trong buổi sáng đó khiến mình nổi da gà. Không có nhiều lần trong đời mà hàng loạt những sự bắt gặp và những người lạ thú vị xuất hiện chỉ trong vài giờ: bạn không chỉ đơn thuần là đang sống, bạn đang sống sâu nhất, đầy đủ nhất.

Để mình nhớ coi, người dân bản địa cũng chỉ đang tiếp tục công việc thường ngày của họ chứ đâu có biểu diễn cho du khách xem. Học sinh thì vẫn đến trường, người lớn thì đang trên đường đi làm. Cuối cùng thì, đó vẫn là một ngày bình thường khác (ở một nơi di tích lịch sử).

Một buổi trình diễn âm nhạc và những điệu nhảy dân gian ở nơi công cộng là một món quà mà thành phố này tặng đến những du khách dậy sớm, không một ai là không nhún nhảy lắc lư theo những điệu nhạc vui tươi. Dần dần đám đông đều tập trung lại và biến nó thành một lễ hội nho nhỏ ở giữa khoảng sân lớn.

Mình đoán chắc đó là một ngày hạnh phúc, điều đang hiển hiện trên nét mặt mỗi người. Mọi người lạ rồi cũng thành quen.

Mình không nhớ có bao nhiêu đoàn diễu hành đám cưới diễn ra trong ngày hôm đó, nhưng hẳn đó là một ngày may mắn, hoặc Khiva là một nơi lãng mạn, dù cho nó có một lịch sử có phần đẫm máu - điểm giao dịch nô lệ, những vụ cướp bóc và những hành trình qua sa mạc đầy gian khổ.

Buổi diễn nhạc kịch của mặt trời

Đến khúc này rồi thì mình hy vọng bạn vẫn còn đủ kiên nhẫn mà scroll tiếp bài viết tới tiết mục trình diễn quan trọng nhất, hoàng hôn Khiva. Một ngày nên luôn được kết thúc bằng cảnh mặt trời lặn đầy huy hoàng, và điều đáng tự hào nhất phải để tới phút chót.

Một số người nói rằng bạn sẽ lãng phí thời gian khi tới Đài quan sát quá sớm, nhưng mình nghĩ đó là lựa chọn thông minh khi tới sắp xếp trước rồi lựa chỗ đẹp nhất để chụp ảnh. Một bữa ngon luôn cần được sơ chế cẩn thận.

Giờ đầu tiên thực sự là một bữa tiệc mãn nhãn dành cho người đi du lịch một mình, khi chỉ có vài người có chung ý tưởng là đến trước giờ. Khi mặt trời bắt đầu lặn, người người bắt đầu đổ đến đài quan sát để hăm hở chứng kiến tiết mục ảo thuật của mặt trời.

Mọi thứ dần trở nên thu nhỏ lại, và nét yên bình của Khiva đã tạo khoảng không gian âm cho những bức ảnh, khiến người xem có thể cảm thấy được nhịp độ cuộc sống ngay trên màn hình.

Mặc dù mình đoán đó sẽ là một buổi hoàng hôn tuyệt vời, mình không thể hình dung được vẻ đẹp của nó. Với nguyên liệu vừa đủ, từ thứ không khí bụi bặm đã tạo nên những lớp lang mềm mại, những chiếc lá ngả vàng kim, bầu trời không một vết nhơ với những đàn chim chao liệng nhảy múa, đây chính là một trong những ứng cử viên nặng ký nhất cho danh hiệu hoàng hôn đẹp nhất mình từng trải qua.

Những bức ảnh Khiva chụp về mạn tây của Itchan Kala đã được mình trưng bày nhiều lần rồi, đặc biệt là trên bìa cuốn sách ảnh về Uzbekistan của mình. Ở đây có một người đang tự hào về những đứa con tinh thần.

Và mình cảm thấy hạnh phúc cho những cặp đôi hạnh phúc nhất trên Trái Đất thời khắc đó.

Cũng giống như một vở kịch, nhịp độ sẽ nhanh dần cho đến khi cao trào, và người khán giả sẽ mãi lưu luyến với đoạn kết đầy vang vọng.

Là một trong những người cuối cùng rời khỏi ghế trước khi vở kịch chính thức khép lại, mình có thể hít thở thật sâu và thử thách độ kiên nhẫn của bản thân với những tấm hình quý hiếm được chụp lúc đài quan sát đã vãn người.

Không có gì tuyệt hơn một bữa ăn ngon lành ở quán Terrassa Cafe thân quen, trên ban-công, kết bạn với những con người từ mọi nơi trên thế giới và chiêm ngưỡng khung cảnh Tháp Kalta Minor đẹp mê hoặc, sau một buổi hoàng hôn diệu kỳ.

Khi màn đã hạ, hãy đứng lên và vỗ tay thật lâu để tán dương những nghệ sĩ trông có vẻ không động đậy kia.

Lời chào tạm biệt huy hoàng

Mình rời Khiva vào ngày kế sau chuyến đi một ngày tới những pháo đài Khorezm. Buổi sáng đó mình dành thời gian chỉ để… ngồi ở công viên hay thưởng thức món cơm plov đi kèm món súp địa phương để chuẩn bị cho chuyến tàu dài buổi đêm. Tới khúc cuối mình thấy thích việc quan sát mọi người bắt đầu một ngày bình thường hơn là việc đổ mồ hôi để tham quan càng nhiều càng tốt.

Một lần nữa mình lại được gặp ban nhạc dân tộc ở khoảng sân công cộng, và mình ước thời gian có thể trôi chậm lại một chút, bởi vì chúng ta chẳng biết khi nào có thể gặp lại nhau. Mùa thu thật tuyệt diệu, phải không?